Kasteel Culemborg is een imposant bouwwerk geweest. Het was een waterburcht, omgeven door grachten. Het bestond uit drie afzonderlijke gebouwen.

De Opperhof

De Opperhof was het woongedeelte van de grafelijke familie. Het was een vijfhoekig gebouw, waarvan de bouw rond ca. 1300 begonnen is. Het had een verdedigingstoren, een woontoren, een grote zaal en een poortgebouw.

De Nederhof

De Nederhof was het werkgedeelte waar onder andere de smidse, de schrijnwerkerij, de raadkamer en leenkamer in ondergebracht waren. Dit gebouw was met een ophaalbrug met de Opperhof verbonden. Om de Nederhof te beschermen tegen vijandelijke aanvallen werd tussen Opperhof en Nederhof een grote verdedigingstoren gebouwd – de Donjon (Ronde Toren).

De Stallen

De stallen werden nog verder naar het oosten gebouwd en bood plaats aan ongeveer 60 paarden. Tot ver in de 16e eeuw werd aan dit kastelencomplex gebouwd. Eén muur van de laatste aanbouw staat nog overeind en is een rijksmonument.

De geschiedenis

Het kasteel heeft zeer woelige tijden doorgemaakt. In 1572 werd het kasteel tijdens de tachtigjarige oorlog tegen Spanje door de Spaanse troepen onder Hertog Alva bezet.

De toenmalige graaf Floris I week uit naar Duitsland, omdat hij bang was voor executie door de Bloedraad in Brussel. Na zijn terugkeer in 1576, heeft hij de schade aan het kasteel kunnen herstellen.

Honderd jaar later, in 1672, kwam Nederland echter onder Franse overheersing en werd het kasteel wederom door de vijand bezet. De toenmalige graaf Georg Friedrich week uit naar Waldeck. De Fransen hebben het kasteel uitgeleefd en zo zwaar beschadigd (plaatselijk afgebroken), dat het na het vertrek van de Fransen geen zin meer had om het weer op te bouwen. De grafelijke familie vond in de stad een passende woning (Nieuwe Hof).

Het kasteel raakte helemaal in verval en de afbraak begon in 1735. In 1812 werden de laatste gebouwen afgebroken.

Intussen werd de Stad Culemborg, die een Heerlijkheid was, in 1555 tot Graafschap verheven door Keizer Karel V. Tot 1720 was het Graafschap in handen van Duitse vorsten: van Pallandt, van Waldeck en van Saksen Hildburghausen. In 1720 kwam het Graafschap (intussen noodlijdend geworden) via het Kwartier van Nijmegen in handen van de Prins van Oranje Willem IV. Via deze Oranje-tak kwam het Graafschap Culemborg eerst in bezit van Koning Willem I tot 1840. Daarna van Koning Willem II tot 1848. Vervolgens van Willem III tot 1890 en dan volgt Koningin Wilhelmina tot 1962. Koningin Juliana werd de volgende gravin van Culemborg tot 1980. Koningin Beatrix werd de 16e gravin van Culemborg. En nu is Koning Willem Alexander de 17e graaf. De titel – graaf van Culemborg – is sinds vele jaren slechts een ceremoniële titel.

Vrouwe Elisabeth

In de tuin staat een beeld van Vrouwe Elisabeth van Culemborg. Zij is de meest tot de verbeelding sprekende persoonlijkheid van het kasteel.

Zij regeerde van 1504 tot 1555 over de Heerlijkheid. Vlak voor haar dood werd Culemborg tot graafschap verheven. Zij was een zeer sociaal-voelende vrouw die veel voor de stad heeft betekend. Samen met haar man Anthonie de Lalaing liet zij het stadhuis bouwen. Zij stichtte armenfondsen en bepaalde dat na haar dood, uit haar nalatenschap, een weeshuis gebouwd moest worden. Tot 1952 hebben daar weeskinderen gewoond.

De Stiching Kasteeltuin

Sinds 1985 is een groep vrijwilligers (amateurarcheologen) bezig om de fundamenten van het kasteel te onderzoeken, te fotograferen, in te meten en vast te leggen.

Het resultaat hiervan is in de tuin te zien in “De Groene Schuur”.

Tijdens het onderzoek zijn vele archeologische vondsten gedaan, waarvan een wisselend deel elk jaar tentoongesteld wordt.